Het Assisenproces in Leuven in december 2023
De donkere jaren van repressie
Einde jaren '70 werd de jarenlange repressie in Guatemala almaar heviger naarmate de bevolking zich meer en meer ging verzetten. Begin de jaren '80 werd een ware genocide ontketend, waarbij 250.000 mensen vermoord werden.
De Scheutisten
Walter Voordeckers, Ward Capiau en Serge Berten waren bij de slachtoffers.
Paul Schildemans zat enkele dagen in de gevangenis en ontsnapte ternauwernood
aan de dood, dankzij de snelle interventie van de pauselijke nuntiatuur.
De eerste daaropvolgende jaren werd hier in België en in heel Europa alles in het werk gesteld om het regime in Guatemala aan te klagen in de hoop dat onze respectieve regeringen maatregelen zouden nemen. Een van de solidaire protagonisten was bisschop Jan Van Cauwelaert vanuit Pax Christi.
De
Belgische Genocidewet opende een weg
voor juridische stappen in België
Ondertussen zag de 'Belgische Genocidewet' het licht. Die wet dateert oorspronkelijk van 1993, maar werd in 1999 - in de nasleep van de Rwandese genocide - aangepast en later nog eens in 2003. Die wet bestaat erin dat de Belgische justitie een proces kan aangaan waar het om oorlogsmisdaden gaat en waarbij de verdachte of het slachtoffer Belg is.
Dat bracht de families van de vermoorde Scheutisten op het idee om een klacht in te dienen bij een onderzoeksrechter in Brussel. Dat gebeurde begin 2001 onder de naam Guatebelga. Zijdelings werd ook de Scheutist Conrado de la Cruz opgenomen in het lijstje van de slachtoffers. Later sloot de congregatie van Scheut zich naast de families aan als officiële aanklager. De families deden beroep op enkele ingewijden in het reilen en zeilen van de toestand in Guatemala die de slachtoffers van heel dichtbij kenden op het terrein, waaronder ikzelf. We konden rekenen op een prof in Strafrecht en Criminologie van de KULeuven als juridische adviseur en twee advocaten die ons pro deo begeleidden.
Een lange weg die veel geduld eiste
Er werd een lijst ingediend van een zevental namen van hoge regeringsfunctionarissen die in die jaren de macht uitoefenden. Twee onder hen waren reeds overleden, de toenmalige militaire president en het hoofd van de politie. Achteraf werden ze van de lijst gehaald. Verder zijn twee van hen voortvluchtig. En twee zitten voor andere misdaden in de gevangenis in Guatemala.
Het werd een geduldwerk. Enerzijds wou justitie een voldoende zwaarwegend dossier opbouwen dat bovendien stuk voor stuk moest vertaald worden, hoofdzakelijk vanuit het Spaans. Anderzijds was er voor Brussel geen haast bij. Het ging over een ver land en een ver verleden, bovendien over een zaak (oorlogsmisdaden, genocide) die niet kan verjaren.
Er trok vanuit Brussel tweemaal een rogatoire commissie naar Guatemala om ginds officiële instanties, slachtoffers en getuigen te contacteren. Jaren gingen voorbij.
Wie zijn de ultieme verantwoordelijken voor
het lijden van het Guatemalteekse volk?
Wie waren de schuldigen?
Wie vermoordden Walter, Ward, Serge, Conrado? Daarop waren geen antwoorden voorhanden.
In zulke gevallen zijn de uitvoerders meestal anoniem en bovendien worden ze na
volbrachte taak nogal eens zelf uitgeschakeld als potentiële hinderlijke getuigen
van de feiten.
De materiële misdadigers waren alleszins niet de individuen die
beantwoorden aan ons lijstje. Die zaten op hun kantoren. Vandaar dat wij het
accent begonnen te verleggen. De vraag was niet meer: wie vermoordde hen? Maar wie
waren de ultieme verantwoordelijken van de misdaden tegen de missionarissen? Antwoord:
dezelfden als diegenen die verantwoordelijk waren voor de genocide tegen de
bevolking.
Met andere woorden, zij die 'aan de knoppen' van dat misdadig regime
zaten, zij die een moorddadig politiek systeem aan de gang hielden, zij zijn de
ultieme verantwoordelijken voor de genocide. Walter, Ward, Serge en Conrado
waren, naast massa's anderen, slachtoffers van dát regime.
Einde 2022 komt er een doorbraak
Eind 2022 bleek het dossier 'gewichtig' genoeg om het naar de Raadkamer te sturen. En vandaar ging het naar de Kamer van Inbeschuldigingstelling.
1° De kroongetuigen: degenen die bij de gepleegde feiten aanwezig waren, zoals bijvoorbeeld een zuster van de Jacht van Heverlee (bij de moord op Walter)
2° Getuigen die de slachtoffers van dichtbij kenden en ermee samenwerkten (zoals ikzelf) en die de omstandigheden van de pastoral waarin we ingebed lagen - zoals de bevrijdingstheologie en de pastoraal met christelijke basisgemeenschappen - terdege kenden.
3° Een derde categorie van getuigen die de politieke sfeer van toen uit de doeken deden.
Uit Guatemala werden een tiental getuigen opgeroepen.
Uiteraard nam de Belgische Justitie het leeuwenaandeel van de onkosten op zich. De Europese provincie van Scheut deed een flinke duit in het zakje van Guatebelga om lopende onkosten (onder meer bijdragen voor de advocaten) aan te kunnen.
Het assisenproces en het vonnis
Het assisenproces liep van 4 tot 15 december 2023 in het gerechtshof in Leuven. Op de schuldvragen antwoordde de jury positief. De beschuldigden werden bij verstek veroordeeld.
Voor doodslag op Serge Berten werden ze echter niet beschuldigd, er is immers nooit een lijk gevonden. Dit stemt overeen met de houding van organisaties van mensenrechten in Guatemala die de zaak van gewelddadige verdwijningen behandelen. Zolang er geen lijk is, luidt hun stelling: 'Levend werden ze ons ontnomen, levend willen wij ze terug!'
De beschuldigden kregen alle vijf een levenslange gevangenisstraf. Die straf is eerder symbolisch belangrijk. De kans dat de veroordeelden - hoogbejaard en afwezig in Leuven - effectief in de cel in België belanden is nihil. Inmiddels slagen diegenen die reeds vast zitten in Guatemala er alsnog in vrij te komen vanwege hun hoge leeftijd en ziekte. Anderzijds haalde het nieuws van het proces ginder de media, zelfs de commerciële kranten.
Maar vooral voor de massa slachtoffers van de
staatsterreur en
de mensenrechtenorganisaties is dit proces een heuse opsteker.
Guido De Schrijver
Guatemala vandaag
Aan de vooravond van zijn 203 jaar onafhankelijkheid is Guatemala een van de meest lijdende landen in Midden-Amerika en staat voor grote uitdagingen op sociaal-politiek, economisch, cultureel en religieus vlak. De aanwezigheid van ons Scheutisten in deze "tierras chapinas" (naam in het Spaans voor de Guatemalteekse gronden) dateert uit 1954. Wij beschouwen deze gebieden als die van martelaren omdat onze confraters hen besprenkeld en gezegend hebben met hun bloed als symbool van de strijd tegen onrechtvaardigheid en uiting van solidariteit.
De huidige sociaal-politieke context
De afgelopen jaren werd Guatemala geconfronteerd met grote politieke uitdagingen, gekenmerkt door de strijd tegen corruptie en institutionele instabiliteit. Massaprotesten, sociale bewegingen en bestuurswisselingen zijn terugkerende verschijnselen. De bevolking is de straat opgegaan om de scepter over de democratie te zwaaien.
De economische toestand
Ondanks de schijnbare economische groei kent Guatemala ongelijkheid en armoede. Sectoren als landbouw, textiel en diensten zijn economische pijlers gebleven, maar zwartwerken blijft een probleem. Als gevolg van politieke kleptomanie zijn regeringen er niet in geslaagd om aan de verwachtingen van welzijn voor iedereen te beantwoorden. We zijn voortdurend getuigen van een wegtrekkende plattelandsbevolking. Deze exodus heeft desastreuze en onontkoombare gevolgen, vooral voor de landelijke regio's.
Culturele diversiteit
De culturele verscheidenheid van Guatemala, in het bijzonder het inheemse erfgoed, staat regelmatig centraal in de discussies. Inheemse gemeenschappen blijven streven naar erkenning van hun rechten en naar het behoud van hun tradities tegenover de overheersende invloeden. De recente gebeurtenissen voorafgaand aan de installatie van de huidige regering onder leiding van Dr. Bernardo Arévalo de León zijn een voorbeeld van het verzet en de veerkracht van een volk dat streeft naar betere levensomstandigheden en integratie in het veelzijdige leven van het land.
Godsdienst
Religie, voornamelijk het katholicisme, maakt nog steeds integraal deel uit van het leven in Guatemala. Religieuze praktijken zijn vaak gekoppeld aan culturele tradities. Te midden van grote verwarring en een scheiding tussen geloof en leven heeft de Guatemalteekse bisschoppenconferentie zich aangesloten bij de wensen van het volk en ervoor gepleit dat hun stem wordt gehoord.
De kerk van Guatemala toont nabijheid. Ze uit haar bezorgdheid om het welzijn van mensen en is betrokken en solidair met hen die lijden. Zo wekt ze vertrouwen. Vastberaden eist ze een duidelijke ethiek in de politiek en het respect voor de vrijheden.
Aanwezigheid van CICM
Naast de eisen die voortvloeien uit de ondertekening van de vredesakkoorden, blijft de Kerk op duizenden manieren reageren op de kreten van een volk dat in armoede is gedompeld, zelfs in extreme armoede.
Zonder de moedige verbintenissen uit het verleden te vergeten, zijn wij Scheutisten vandaag aanwezig in de existentiële periferieën van het volk . We werken samen met de inheemse volkeren: de K'ekchi van Verapaz, de K'akchikel en de ontheemde gemeenschappen aan de rand van de hoofdstad, de parochie van San Miguel Aroche, Chiquimulilla, Santa Rosa en de landelijke gemeenschappen van Pueblo Nuevo, Boca Costa de Tajumulco, San Marcos.
Hoewel ons aantal momenteel sterk ingekrompen is, houden wij ons voornamelijk bezig met pastorale zorg in 5 parochies, met de nadruk op het trainen van leiders, het begeleiden van jongeren en migranten en het bevorderen van de menselijke waardigheid.
We nemen ook extra-parochiële taken op ons, zoals de pastorale zorg voor migranten aan de grens met Mexico. De families van migranten worden op verschillende gebieden ondersteund:
- training in het beheren van geld
- morele en psychologische steun
- repatriëring of
- het zoeken naar overledenen...
Ook in Cobán profiteren kwetsbare groepen en mensen met een laag inkomen al 12 jaar van voedsel-, gezondheids- en onderwijsprogramma's, dankzij de inzet van de Bethanië Stichting.
We verwachten dat er met de komst van stagiaires nieuw bloed en een groter aantal confraters beschikbaar zal zijn voor pastoraal werk, wat onze aanwezigheid ter plaatse zou kunnen diversifiëren.
Bid voor ons Heilige Maria, Moeder van God, onze Moeder.
Pater Maxi Charitable Dérisseau, CICM